Mr Zdravka Radulović
Narodna biblioteka Srbije, Beograd
zdravka.radulovic@nb.rs

Najnovije bibliografije u izdanju
Centralne narodne biblioteke "Đurđe Crnojević" na Cetinju

Centralna narodna biblioteka Crne Gore "Đurđe Crnojević", u okviru svojih istraživačkih programa i redovnih, zakonom predviđenih aktivnosti, ima i sopstvenu dugogodišnju izdavačku produkciju sa prepoznatljivim edicijama (fototipska izdanja, posebna izdanja, bibliografije, bio-bibliografije, serijske publikacije i katalozi), u domenu bibliotečko-informacionih nauka, bibliografije i kulturne istorije Crne Gore. U navedenim edicijama objavljen je zavidno veliki broj veoma kvalitetnih izdanja, objavljenih kao samostalne publikacije ili publikacije u nizu, koje su najčešće rezultat bibliografskih istraživanja nastalih u okviru značajnih nacionalnih projekata.

Posebno značajnu izdavačku cjelinu čini edicija Bibliografije, gdje svakako dominira najveći i najznačajniji projekat crnogorske kulture, Crnogorska bibliografija 1494-1994. godine. Centralna figura oko koje su se odvijali svi događaji oko realizacije ovog projekta bio je nedavno preminuli akademik Dušan Martinović (1933-2010). Veliku odgovornost i teret u organizaciji cjelokupnog prikupljanja građe i pregovora sa budućim priređivačima, snosio je dr Martinović lično, bez obzira na Uređivački odbor, koji se relativno često sastajao. Založivši svoj ugled, stručnost i široko obrazovanje, bio je energija bez koje ovaj projekat ne bi imao svoj tok i postignute rezultate, koji su danas više nego očigledni. Od 1984. godine do danas, objavljeno je 29 svesaka sa skoro 200.000 bibliografskih zapisa, a u poslednjim pripremama nalaze se preostali tomovi, predviđeni kao cjelina u projektu Crnogorska bibliografija 1494-1994. godine.

U ovom projektu navedeni su kriterijumi i pravila na osnovu kojih je trebalo odabrati i bibliografski popisati štampanu produkciju koja je nastajala u rasponu od 500 godina. Kao osnov pri izboru građe uzet je teritorijalni, nacionalni i predmetni princip.

Unutar četiri cjeline (I-IV tom) predviđeno je da se bibliografski popišu monografske publikacije (I tom), serijske publikacije (tom II), članci objavljeni u serijskim publikacijama i zbornicima radova (III tom) i knjige i članci o Crnoj Gori i Crnogorcima (tom IV).

Crnogorska bibliografija. T. III , knj. 15: Rasprave članci i književni radovi u serijskim publikacijama (1982-1985)

U toku 2009. godine objavljena je i 15. knjiga III toma: Rasprave članci i književni radovi u serijskim publikacijama (1982-1985), koju je priredila Ljiljana Lipovina. Otkako je 1998. godine objavila svoju prvu bibliografiju iz ove edicije, Ljiljana Lipovina se iz godine u godinu pojavljuje sa novim publikacijama. Do sada je objavila 7 knjiga bibliografskog karaktera, gdje se potvrdila kao vrstan bibliograf. Njena najnovija bibliografija začuđuje svojim obimom i brojem obrađenih članaka. Na 1150 strana popisano je 17.153 bibliografske jedinice, što je, čini se, do sada najveći broj jedinica koje su objavljene u nekom od tomova Crnogorske bibliografije. Bibliografska građa je sređena po UDK, a unutar grupa po azbučnom rasporedu autora ili naslova članaka. Uz bibliografiju su urađeni "Registar autora i prevodilaca", "Predmetni registar" i "Registar korišćenih periodičnih publikacija". Važno je napomenuti da je crnogorska periodika analitički obrađena de visu, a članci objavljeni izvan Crne Gore najvećim dijelom su preuzeti iz serija A, B, C, koje su izlazile u okviru tekuće Bibliografije Jugoslavije, koju je do 2002. godine izdavao JUBIN.

Tekuća Crnogorska bibliografija

Početkom rada na projektu Crnogorska bibliografija 1494-1994. osamdesetih godina, odlučeno je da Centralna narodna biblioteka započne rad na Tekućoj bibliografiji monografskih publikacija, koja bi bila temeljna građa za buduću, retrospektivnu bibliografiju. Primjenjivani su isti kriterijumi – teritorijalni, nacionalni i predmetni. Popisana građa je kumulirana na godišnjem nivou i objavljivana u sveskama Bibliografskog vjesnika, a potom i kao posebni otisci. Za period od 1980-1987. godine, objavljeno je osam svezaka. Radi intenzivnih priprema i bibliografske obrade građe za potrebe objavljivanja prvih tomova Crnogorske bibliografije, prekinut je rad na tekućoj bibliografiji.

Nakon 13 godina, u Bibliografskom odjeljenju 2000. godine reaktiviran je rad na tekućoj bibliografiji knjiga, počev od 1999. godine. Rađena je po međunarodnim bibliografskim standardima, ali zapisi nisu kreirani u bazi nego na listićima koji su bili osnovna građa azbučno sređena, za publikovanje godišnjih bibliografija.

Tokom 2002. godine, Centralna narodna biblioteka na Cetinju počinje pripreme za rad na godišnjim tekućim bibliografijama, čiji će se bibliografski ispis raditi u COBISS programu i iz lokalne elektronske baze CNB. Za izbor građe koristi se kombinovani teritorijalni, nacionalni i predmetni kriterijum. Bibliografija se radi na osnovu uzajamnog elektronskog kataloga COBIB.CG., u skladu sa međunarodnim standardima ISBD(M) (International Standard Bibliographic Description for Monographies), ISBD(ER) (International Standard Bibliographic Description for Electronic Recources), komunikacionim formatom za mašinsko čitljivo katalogiziranje i razmjenu bibliografskih informacija – COMARC/B (Machine Readable Cataloguing Format) i Pravilnikom i priručnikom za izradu abecednih kataloga, I i II, Eve Verone. Ova bibliografija, pored knjiga, sadrži i popis neknjižne građe (karte, atlasi i muzikalije) u štampanom i elektronskom obliku. Periodičnost izlaženja ovih svezaka trebao je biti godišnji. Građa se klasifikuje i raspoređuje prema sistemu Univerzalne decimalne klasifikacije (UDK). U okviru UDK grupa, jedinice su razvrstane azbučnim redosljedom.

Do 2008. godine, završene su i objavljene u štampanoj formi tekuće bibliografije monografskih publikacija za 2002, 2003, 2004.

U periodu 2009-2010. izašle su 2 sveske tekuće Crnogorske bibliografije monografskih publikacija, i to za građu objavljenu 2005. i 2006. godine. Bibliografsku građu za obje sveske sakupio je i redigovao u lokalnoj bazi Milorad Milović, rukovodilac Bibliografskog odjeljenja. U "Predgovoru za 2005. godinu", priređivač navodi osnovne podatke koji se odnose na metodologiju rada na ovoj bibliografiji. Veoma je bitno napomenuti da tekuća Crnogorska bibliografija nema isključivo teritorijalni princip kao npr. Bibliografija Srbije. U ovoj građi prisutni su i zapisi publikacija koje su objavljene i obrađene u COBISS izvan Crne Gore (kriterijumi retrospektivne Crnogorske bibliografije 1494-1994). Jedan broj zapisa preuzet je iz elektronskih COBISS baza bivših jugoslovenskih republika, a da se, pri tom, publikacija ne nalazi u fondovima biblioteka uključenih u Uzajamnu bazu Crne Gore. Postupak izbora i metodologije rada velikim dijelom odgovara metodologiji rada na Bibliografiji Serbika, koja se od 2005. godine radi u Narodnoj biblioteci Srbije.

Građa je raspoređena prema UDK, a uz bibliografiju su urađeni i "Registar naslova", "Imenski registar" i "Predmetni registar". Za god 2005. (štampana i objavljena 2009) bibliografski je obrađeno 1.504 publikacije, a za 2006. (objavljena 2010) 1.843 publikacije.

S obzirom na činjenicu da Bibliografsko odeljenje, pored svoje pređašnje osnovne djelatnosti rada na retrospektivnoj bibliografiji, aktivno radi i na tekućoj bibliografiji kako knjiga, tako i članaka objavljenih u periodici, izlišno je govoriti o njihovom kvalitetu, zalaganju i uspješnosti. Jak temelj i energija najznačajnijih crnogorskih bibliografa na čelu sa Dušanom Martinovićem, još uvijek se osjeća u radu tog odeljenja. Nove generacije neće previše zaostajati za svojim učiteljima. Bibliografi Centralne narodne biblioteke CG "Đurđe Crnojević" mogu biti ponosni na svoje rezultate. Oni su najbolji primjer da jaka motivacija, naglašen istraživački poriv i vjera u korisnost onoga čime se bave, uvijek donose prave i najbolje rezultate.

Portreti u ediciji Bio-bibliografije

Bio-bibliografije nastale su kao edicija u kojoj se objavljuju biografski i bibliografski podaci o značajnim ličnostima za istoriju, kulturu, nauku i umjetnost Crne Gore. U okviru ove edicije, pod nazivom Portreti, akademik Dušan Martinović je objavio 10 tomova veoma dragocjenih bio-bibliografskih leksikona koji pružaju obilje korisnih biografskih i bibliografskih podataka o ličnostima koje su svojim stvaralaštvom dale izuzetan doprinos razvoju nauke i kulture u Crnoj Gori.

U Portretima objavljenim u periodu od 1983-2009. godine, obrađeno je više desetina (159 imena) bio-bibliografija uglednih ličnosti koje su, svaka na svoj način, u crnogorskoj kulturnoj istoriji ostavile nezaobilazne tragove. Prvu knjigu Portreta, objavljenu 1983. godine, posvetio je začetnicima bibliografskog rada u Crnoj Gori i znamenitim bibliografima toga vremena, o kojima se veoma malo znalo. Trudeći se da zadovolji prvi kriterijum po kojem je vršio izbor ličnosti (naučni i kulturni radnici koji su se bavili i bibliografskim istraživanjima), nije izostavljao ni izvanjce koji su se u okviru svog naučno-istraživačkog rada bavili Crnom Gorom. Radeći na bibliografijama i ujedno prikupljajući podatke za literaturu o tim ličnostima, Martinović je, uz bibliografije, uvijek objavljivao i vrlo kvalitetne uvodne tekstove biografskog karaktera.

Portreti X, objavljeni u CNB "Đurđe Crnojević" 2009. godine, posvećeni su članovima Redakcije Crnogorske bibliografije 1494-1994. i saradnicima koji su učestvovali u radu na ovom značajnom projektu. Iako se jedan broj ličnosti našao u nekim od ranijih tomova, autor je u znak zahvalnosti i priznanja za višegodišnju saradnju, sa djelimično izmijenjenim i dopunjenim bio-bibliografskim podacima, uvrstio i njihova imena. U poslednji tom Portreta akademik Dušan Martinović uvrstio je 25 imena, trudeći se da njihov bibliografski doprinos prezentuje što iscrpnije, kako bi korisnici imali potpuniji uvid u rezultate njihovog naučnog i stručnog rada.

I ovaj, deseti tom Portreta za mnoge će postati neophodan referalni priručnik, baza i izvor najdragocjenijih podataka. Idući uvijek za korak ispred savremenih tehnologija elektronskog tipa, primjenjivih u radu na izradi bibliografija u Crnoj Gori, za svoga života, akademik Dušan Martinović postigao je začuđujuće velike rezultate, srazmjerne radu i nekih institucija, koje se dugim nizom godina bave bibliografsko-istraživačkim radom.