Prof. dr Gordana Stokić Simončić
Univerzitet u Beogradu, Filološki fakultet
Katedra za bibliotekarstvo i informatiku
gordana.stokic@yahoo.com

Duh bibliotekarstva u nordijskim i baltičkim zemljama

Library spirit in the nordic and baltic countries: historical perspectives. Edited by Martin Dyrbye, Ilkka Mäkinen, Tiiu Reimo and Markus Torstensson, Tampere: HIBOLIRE, 2009.

Specijalna interesna grupa za istoriju biblioteka bavila se, na 76. kongresu IFLA-e u Geteborgu, skandinavskom bibliotečkom praksom, njenom istorijom i razvojem. Verujem da je, svojom posvećenošću istoriji biblioteka, razumevanjem problema sa kojima se sreće ova nevelika oblast istraživanja i trasiranjem puta za internacionalnu profesionalnu saradnju, prisutnima bio naročito inspirativan tekst "Saradnja nordijiskih i baltičkih zemalja u oblasti istorije knjige i biblioteka" finskog autora Ilke Makinena . Rad je predstavio rezultate petogodišnjih aktivnosti Mreže nordijsko-baltičko-ruskih istraživača na polju istorije knjige, biblioteka i čitanja (Nordic-Baltic-Russian Research Network on the History of Books, Libraries and Reading – HIBOLIRE), među kojima je i monografija Duh bibliotekarstva u nordijskim i baltičkim zemljama: istorijska perspektiva.

Saradnja 18 autora rezultirala je zbornikom ne velikog obima, ali izvanrednog značaja. Na 188 strana teksta, uz jednu uporednu hronološku shemu, nalazi se 16 radova koji osvetljavaju istoriju javnog bibliotekarstva na Islandu, Grenlandu, Farskim ostrvima, Olandskim ostrvima, kod Sami naroda, te u Norveškoj, Danskoj, Švedskoj, Estoniji, Litvaniji i Letoniji. Kratak predgovor i komparativna analiza, uokviruju ovu knjigu, koja zrači "duhom biblioteka i bibliotekarstva".

Kratki istorijski pregledi razvoja bibliotekarstva u pojedinim regionima ili državama imaju za čitaoce kako saznajnu, tako i metodološku vrednost. Oni otkrivaju ne samo događaje značajne za pojedina "nacionalna" bibliotekarstva, nego i način na koji se iz mase podataka o naoko sitnim i međusobno nepovezanim pojavama izdvaja ono što znači kvalitativne pomake u razvoju bibliotekarstva ma gde u svetu. Istoričar biblioteka prepoznaje karakteristične razvojne faze, ali dobija i potvrdu za stav da biblioteke ne nastaju u društvenom vakuumu, već da su proizvod kulturne i obrazovne klime u okruženju, te da se pun efekat njihovog rada može sagledavati tek u kontekstu reformi obrazovanja, demokratičnosti društva i pozitivnog generalnog stava prema kulturi i informisanju.

Danska je prva uspostavila sistem bibliotekarskog obrazovanja, još 1918. godine, a profesionalno bibliotekarsko udruženje ima od 1905. Finska ima najveću pozajmicu knjiga po glavi stanovnika: između 19 i 20 godišnje, ali ima i najrazvijeniju službu bibliobusa, sa danas aktivnih 180 vozila. Na Islandu, gde se kultura ručnog prepisivanja knjiga čuvala do pre pola veka, Nacionalna biblioteka poseduje preko 15.000 rukopisa nastalih između 1250. i 1960. godine. Na Grenlandu, mrežu javnih biblioteka čini Centralna javna biblioteka u gradu Nuuku, 17 opštinskih i 55 seoskih biblioteka, a njihov ukupan fond iznosi oko 400.000 jedinica građe. Na Farskim ostrvima, sa 48.000 stanovnika, postoji samo oko 5.000 naslova knjiga na maternjem, farskom jeziku. U Norveškoj se javno bibliotekarstvo razvija već više od 200 godina: započelo je osnivanjem čitališta za lokalno seosko stanovništvo oko 1800. godine, a već 1901. u zemlji je postojalo 650 javnih biblioteka koje je dotirala država. Valfrid Palmgren bila je pionir javnog bibliotekarstva u Švedskoj, a suštinski je razradila koncept javnih biblioteka pomerajući težište sa biblioteka za siromašne na biblioteke za sve slojeve stanovništva. Na Olandskim ostrvima, prve biblioteke osnovane su između 1920. i 1930. godine, a bibliotečko zakonodavstvo uglavnom prati finski model. Estonija je 1935. imala javnu biblioteku na svakih 1.500 stanovnika, za razliku od Danske, gde je javna biblioteka radila na svakih 2.000, i Švedske, gde je javna biblioteka radila na svakih 4.000 stanovnika. U to vreme, Komisija za biblioteke pri ministarstvu prosvete izrađivala je liste preporučenih knjiga i direktno uticala na nabavnu politiku javnih biblioteka u Estoniji. Najstarija letonska javna biblioteka osnovana je još 1524. godine, u vreme reformacije, a 40.000 jedinica građe iz ove zbirke (koja je brojala oko 400.000 jedinica i koja je najvećim delom uništena 1941) čuva se danas u Letonskoj akademiji nauka. Litvanija je u XX veku bila izložena različitim uticajima: na njenom tlu danas se prepoznaju uticaji kako ruske, tako i angloameričke teorije i prakse javnog bibliotekarstva. Sami populacija, koja broji manje od 100.000 ljudi naseljenih u Finskoj, Švedskoj i Rusiji, ima u ove tri zemlje i ovlašćene biblioteke za izradu nacionalne bibliografije.

Navedeni i drugi podaci pružaju bogatu sliku o modelima razvoja javnog bibliotekarstva. Slika je šarolika, a nivo razvijenosti bibliotekarstva vrlo neujednačen. Ujednačen je, međutim, i za svaku pohvalu, kvalitet radova u ovoj knjizi, studioznost u pristupu temi, posvećenost svih autora i njihovo vizionarstvo.

"Tačno je da ova knjiga još zaista ne predstavlja internacionalnu istoriju biblioteka jer svaki tekst u njoj opisuje jednu zemlju ili region, predstavljajući mnogo poznatiju nacionalnu istoriju biblioteka. Ali, ona je korak napred. Naravno da najpre treba da sačinimo dobro dokumentovane istorije biblioteka u pojedinim zemljama ili regionima, koje sada nemamo. Onda te istorije biblioteka, poput opšte istorije javnih biblioteka u Finskoj, objavljene 2009, treba prevesti na dostupniji jezik. Zatim će biti moguće napisati nordijsko-baltičku istoriju biblioteka, evropsku istoriju biblioteka i, najzad, istoriju biblioteka u svetu."