Mr Dragana Milunović
Narodna biblioteka Srbije
dragana.milunovic@nb.rs

Kulturne politike gradova Srbije

Lazarević, Aleksandar. Kulturne politike gradova Srbije. Beograd: Zavod za proučavanje kulturnog razvitka, 2010.

Trotomna publikacija Kulturne politike gradova Srbije (Kulturni resursi gradova: Novi Pazar – Šabac; Kulturni resursi gradova: Valjevo – Niš i Kulturni resursi gradova – uporedni prikaz), kao deo projekta Lokalne kulturne politike, objavljena je 2010. godine u izdanju Zavoda za proučavanje kulturnog razvitka.

Publikacija predstavlja analizu stanja kulture, kulturne politike i načina njenog sprovođenja u dvadeset jednoj lokalnoj zajednici u Republici Srbiji, sa ciljem pružanja konstruktivne podrške i obezbeđivanja temeljnih polazišta za "osnaživanje lokalnih kulturnih kapaciteta i podrške procesu decentralizacije u oblasti kulture." Značaj projekta i publikacije koja je usledila kao njegov krajnji proizvod, ogleda se i u činjenici da se kao učesnici u njemu javljaju svi relevantni subjekti koji su nosioci kulturne politike u regionima u Srbiji, tj. kako organi lokalne samouprave, tako i centralne regionalne ustanove kulture, ali i nezavisne, čime je obezbeđena mogućnost sveobuhvatnog sagledavanja kulturne scene u zemlji, ali i upoznavanje sa aktuelnim problemima koji je prate.

U istraživanju su učestvovali muzeji, biblioteke, istorijski arhivi, zavodi za zaštitu spomenika kulture, galerije, profesionalna pozorišta i višenamenski centri za kulturu. Pored profesionalnih institucija kulture, projekat je obuhvatio i merenje stavova građana povodom stanja u kulturi u njihovim gradovima, kao i potrebe i mogućnosti u vezi sa njenim razvijanjem, unapređivanjem i transformacijom.

Podaci koji su prikazani i analizirani u publikaciji potiču iz primarnih izvora, čime je zagarantovana njihova autentičnost, preciznost i obuhvatnost. Sakupljeni podaci nastali su kombinacijom anketnog metoda i metoda intervjua.

Uvid u zvanične Internet prezentacije gradova u Srbiji, kao jedan od sastavnih delova projekta, ukazao je da oblasti kulture nije posvećeno dovoljno prostora, kao i da su prikazane informacije nedovoljne i nesveobuhvatne. U pokušaju da ih upotpuni i učini dostupnijim svim građanima koji imaju potrebu za ovakvom vrstom informacija, ali i onima koji bi je potencijalno mogli razviti, Zavod za proučavanje kulturnog razvitka izdao je i poseban CD sa Internet prezentacijama kulture u gradovima, koje su osmišljene kao "multimedijalne enciklopedije kulture". Prezentacije su dostupne i na Veb sajtu Zavoda.

Prva dva toma, Kulturni resursi gradova: Novi Pazar – Šabac i Kulturni resursi gradova: Valjevo – Niš predstavljaju preglede stanja kulture na nivou lokalnih samouprava. Prvi tom obuhvatio je podatke koji se odnose na Novi Pazar, Pančevo, Požarevac, Smederevo, Sombor, Sremsku Mitrovicu, Suboticu, Užice, Čačak i Šabac, dok se drugi odnosi na sektor kulture u Valjevu, Vranju, Zaječaru, Zrenjaninu, Jagodini, Kragujevcu, Kraljevu, Kruševcu, Leskovcu, Loznici i Nišu. Svi navođeni podaci su standardizovani i omogućavaju ujednačen uporedni pregled stanja kulture po različitim parametrima. Parametri se odnose, pre svega, na ukupan pregled sektora kulture u svakom od gradova, a koji obuhvata podatke o broju i vrsti ustanova kulture koje se finansiraju iz gradskog budžeta, visini budžeta za kulturu i njegovom udelu u ukupnom gradskom budžetu, strukturi budžeta za kulturu za period 2006-2009, strukturi zaposlenih u sektoru kulture, kao i procenama osnovnih problema u kulturi u svakom od gradova, odnosno, predlozima za njihovo prevazilaženje i prioritetima budućeg razvoja.

Za svaki od gradova koji su obuhvaćeni istraživanjem, predstavljeni su podaci koji se odnose na svaku od ustanova kulture pojedinačno. Parametri koji su posmatrani su: struktura i organizacija ustanove kulture, prostorni kapaciteti, veličina i struktura fonda, programi i publika, stručni kadar, visina i struktura budžeta u 2008. i 2009. godini, kao i izvori finansiranja, vrste poslednjih investicionih ulaganja, tehnička oprema i prioritetni problemi.

Odeljci namenjeni svakom od gradova propraćeni su i osnovnim društveno-ekonomskim podacima značajnim za identifikaciju regionalnog centra i regiona u celini, kao i elementarnim geopolitičkim i demografskim opisima i istorijskim odlikama.

Postupak uporednog posmatranja stanja u raznorodnim ustanovama kulture u Srbiji, koji je tema trećeg toma ove publikacije, Kulturni resursi gradova – uporedni prikaz, pored ostalog, omogućava jasan uvid u stepen razvijenosti i položaja srpske kulture u okviru ukupne društveno-političke scene u zemlji. Raznolikost u ekonomskoj razvijenosti pojedinih regiona direktno je proporcionalna nivou ukupnog kulturnog razvoja, a osnovni problemi, kako u očima radnika u kulturi, tako i predstavnika lokalnih vlasti, ogledaju se u nedostatku sredstava za investiciona ulaganja i za programe, kao i u nedovoljnoj razvijenosti svesti sredine za brigu o kulturno-istorijskom nasleđu. Po tumačenju nosilaca projekta, zanimljiv je podatak da je reaktiviranje industrijskog nasleđa, kao jedan od razvojnih potencijala, u vrlo niskom stepenu ocenjeno kao jedan od mogućih alternativnih načina unapređenja i promocije kulture.

Kulturne politike gradova Srbije, kao i projekat Lokalne kulturne politike u celini, načinom na koji su osmišljeni i prikazani, predstavljaju istovremeno i ukupan pregled i rezime stanja domaće kulture i razvoja kulturne politike u trenutku nastajanja projekta. Od stepena pouzdanosti i preciznosti sakupljenih i obrađenih podataka, u velikoj meri će zavisiti i mogućnost njihove uspešne buduće primene koja bi, prema očekivanjima, trebalo da se odnosi na sistemski pristup izradi lokalnih planova razvoja kulture, čije osmišljavanje do sada nije bila pretežno zastupljena praksa u Srbiji. Sa druge strane, sistemska i agresivnija politika promocije kulture u lokalnim sredinama neizostavna je strateška tačka u njenom razvoju, čemu i ova publikacija može dati značajan doprinos.

Kao prva u svojoj vrsti kod nas, ova analiza predstavlja i važnu kariku između svih učesnika kulturne scene u Srbiji, ali i bitno i do sada nedostajuće polazište za sva istraživanja koja će eventualno uslediti.